ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΛΙΝΘΟΚΕΡΑΜΟΠΟΙΕΙΑΣ ΒΟΛΟΥ

Το Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας "Ν. & Σ. Τσαλαπάτα", αποτελεί ένα από τα λίγα διασωζόμενα βιομηχανικά συγκροτήματα στην Ελλάδα. Το Εργοστάσιο Πλινθοκεραμοποιίας ιδρύθηκε από τους αδερφούς Τσαλαπάτα και λειτούργησε για πάνω από πενήντα χρόνια (1926 - 1978), αποτελώντας μία σημαντική παραγωγική μονάδα, με πανελλαδική εμβέλεια.
Σε μια έκταση 22.000 τ.μ. εργάζονταν 250 υπάλληλοι - στην ακμή του - κατασκευάζοντας πολλά είδη κεραμιδιών και πλίνθων (τούβλα). Στην ακμή της λειτουργίας του απασχολούσε 250 άτομα και τα μηχανήματα του έφταναν τους 300 ίππους. Σημείο αναφοράς αποτελούσε το καμίνι Hoffmannπου έσβησε μόνο στην Κατοχή το 1944 και στην διετία 1954-1956  δύο φορές εξαιτίας των μεγάλων σεισμών του Βόλο. Το εργοστάσιο αγοράστηκε αρχικά από το Δήμο Βόλου (πρόγραμμα URBAN) το 1995 και πραγματοποίησε μερικά χρόνια αργότερα έργα αποκατάστασης με σκοπό την δημιουργία ενός πολυχώρου που θα αναδείκνυε πολιτιστικά και ιστορικά την πόλη του Βόλου αλλά και την ευρύτερη Θεσσαλία. Την σημερινή του τελική μορφή, το Μουσείο -όπως εξελίχθηκε το εργοστασιακό συγκρότημα- την πήρε μετά από τα έργα του 2004-2006 που έγιναν από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς και εκτείνονται στα 5.000 τ.μ. του ευρύτερου χώρου.
 Τα τριβεία, οι πρέσες, οι κοφτήρες, οι δεξαμενές αργίλου, τα βαγονέτα και η κάμινος Hoffmann ανασυνθέτουν την παραγωγική διαδικασία για τις ανάγκες της περιήγησης του επισκέπτη και της γνωριμίας του με το παραδοσιακό επάγγελμα του πλινθοκεραμοποιού και των τεχνικών εξειδίκευσης και κατεργασίας των πρώτων υλών. Η μόνιμη έκθεση, που αναπτύσσεται στις κτιριακές εγκαταστάσεις όπου γινόταν η παραγωγή, πλαισιώνεται από μακέτες και πλούσιο εποπτικό υλικό.

Το μουσείο βρίσκεται στην Νότια Πύλη του Βόλου και τηλέφωνο επικοινωνίας είναι το 24210 29844.

ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΦΩΣ ΣΤΗΝ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

(εικ.1)* Η σύγχρονη εμπορική βιτρίνα είναι κάτι πολύ περισσότερο από τον εξωτερικό χώρο ενός καταστήματος όπου απλώς εκτίθενται εμπορεύματα. Πλέον πρόκειται για την εικόνα του καταστήματος, την πρώτη προσέγγιση με τον καταναλωτή. Ο οποίος πλέον είναι ένας εξερευνητής ευκαιριών και πολυτέλειας, και οπτικά ερεθίσματα μπορούν να τον επηρρεάσουν σημαντικά. ΢Σαν αποτέλεσμα, η παρουσίαση των σύγχρονων εμπορικών βιτρινών, πολλές φορές με τη βοήθεια ειδικών στην ψυχολογία της παρατήρησης, προσπαθεί να δημιουργήσει όνειρα και να εστιάσει τον περαστικό σε δύο βασικά στοιχεία: το προϊόν και τη μάρκα. Ένα από τα πιο δυνατά τους όπλα, είναι το φως. Το φως μπορεί να δώσει μαγικά αποτελέσματα ακόμα και από αντικείμενα της καθημερινής μας ζωής. Μπορεί να βοηθήσει να ξεχωρίσουν οι ποιότητες των υλικών, οι υφές, οι διαφάνειες. Να δώσει ιεραρχία, εστίαση και σαγήνη σε μια «σκηνή», όπως είναι ακόμα και μια εμπορική βιτρίνα. Κι αυτό, είναι κάτι που το ξέρουν πολύ καλά οι πωλητές.

εικ.4 εικόνες από τη θεατρική παράσταση “Cymbeline”, William Shakspeare, σκηνοθέτης
και σκηνογράφης: Dieter Dorn, Münchner Kammerspiele, 1998, πηγή: “Light Fantastic: the Art and
Design of Stage Lighting”, Max Keller, Εκδόσεις PRESTEL, publishing LTD, 2006)

Η έννοια σκηνογραφία1 όριζε την παρουσίαση του απαραίτητου για την εξέλιξη του δράματος χώρου, όταν η δραματική πράξη πραγματοποιούνταν μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας, κάτω από το φως του ήλιου. Το τεχνητό φως είναι ένα από τα πιο μαγικά όπλα των σκηνογράφων θεάτρου σήμερα, ένα από τα πιο δυνατά τους μέσα για να βοηθήσουν το κοινό να εστιάσει στη σύλληψη του σκηνοθέτη, να ταξιδέψει, να συγκινηθεί. Στο χώρο του εμπορίου, η σκηνογραφία εισχωρεί στις βιρίνες και τα καταστήματα. Οι περαστικοί είναι το κοινό, τα μανεκέν οι σιωπηλοί «ηθοποιοί», το προϊόν είναι το μήνυμα, και το φόντο είναι το σκηνικό όπου διαδραματίζεται η «ιστορία». Οι βιτρίνες μεταμορφώνονται σε σκηνές, και χρησιμοποιούν τις έννοιες και τα μέσα της σκηνογραφίας για να τραβήξουν την προσοχή, να προσελκύσουν, να σαγηνέψουν. Είναι σαφές πως η σκηνογραφία και το σκηνογραφικό φως για το θέατρο και για τις εμπορικές βιτρίνες έχουν πολλές διαφορές. Το θέατρο φιλοξενεί μια πράξη που διαρκεί ένα χρονικό διάστημα και εμπεριέχει το ίδιο κίνηση, εξέλιξη μιας ιστορίας, την οποία το φως ακολουθεί.

Μια εμπορική βιτρίνα είναι μια σκηνή μοναδική, στατική, με λειτουργία συνεχή μακροπρόθεσμα, και το φως που τη συνοδεύει ακολουθεί πάνω κάτω τα ίδια χαρακτηριστικά. Αλλά υπάρχει κάτι που αμφότερες οι διαφοροποιήσεις του σκηνογραφικού φωτός έχουν κοινό: Οι διαφορετικές ποιότητες στον φωτισμό, δομημένες στο χώρο και το χρόνο, επιδέχονται κάθε φορά μιας διαφορετικής ερμηνείας του χώρου και των αντικειμένων. Είναι ενδιαφέρον το φαινόμενο στις σύγχρονες πόλεις τη νύχτα, όταν η εικόνα τους είναι «αρνητική» με αυτήν της ημέρας. Κατά της διάρκεια της μέρας, τα περιγράμματα των κτιρίων διαγράφονται στην οπτική μας αντίληψη μέσω της αντίθεσής τους με τον ανοιχτόχρωμο ουρανό, και τα ανοίγματά τους είναι σκούρα. Τη νύχτα, ο ουρανός είναι σκούρος, και τα ανοίγματα γίνονται πια φωτεινά σημεία στις συμπαγείς επιφάνειες των κτιρίων, μαζί με όλες τις κρυστάλινες επιφάνειες που φωτίζονται από μέσα: τα διαφανή κτίρια, και τα κρύσταλα των βιτρινών, που στους εμπορικούς δρόμους καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος των επιφανειών των ισογείων.

1σκηνογραφία η [s<k>inoγrafía] O25 : 1. η τέχνη η οποία, με ζωγραφισμένες επιφάνειες ή πλαστικούς όγκους, δημιουργρεί το σκηνικό χώρο στον οποίο εκτυλίσσεται η θεατρική δράση: Σπουδάζει ~. 2. ο σκηνικόρ διάκοσμος, το σκηνικό. || Tο τοπίο ήταν σαν ~, για κτ. τόσο όμορφο και άψογο που μοιάζει ψεύτικο. [λόγ. < απσ. σκηνογραφία `διάκοσμος σκηνής 1΄ & σημδ. γαλλ. scénographie < λατ. scaenographia < αρχ. σκηνογραφία], Λεξικόν Tριανταφυλλίδης

(εικ.5 πηγή: ¨Luz en la ciudad”, Sophus Franden και Ebbe Christensen, Revista International de Luminotecnia)

Τελικά σε επίπεδο διαβάτη, η οπτική μας αντίληψη για την πόλη κυριεύεται από αυτές τις φωτεινές επιφάνειες. Ένας περίπατος στην ίδια πόλη μπορεί να είναι εντελώς διαφορετικός μέσα σε πολύ μικρό διάστημα, όχι μόνο λόγω των αλλαγών που συμβαίνουν σε αυτήν, αλλά και λόγω των αλλαγών – πολύ πιο συχνών – που συμβαίνουν στις βιτρίνες της. Το ερώτημα είναι αν οι βιτρίνες επιτελούν τον αισθητικό και λειτουργικό προορισμό τους, και κατά πόσο η παρουσίασή τους με τον απαραίτητο φωτισμό βλάπτουν το περιβάλλον. Μιας και στο φωτισμό οφείλεται το 19% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλώνεται στον κόσμο. Λανθασμένες επιλογές στον σχεδιασμό του φωτός και την τεχνολογία του φωτισμού κοστίζουν στο περιβάλλον τόνους CO2 κάθε χρόνο. Ενώ η φωτορρύπανση, που λόγω της θέσης στους δρόμους των πόλεων οι βιτρίνες συμμετέχουν αποφασιστικά, έχει σαν αποτέλεσμα έναν νυχτερινό ουρανό που πλέον δεν επιτρέπει το θαυμασμό ή ακόμα την αστρονομική παρατήρηση. Εξετάζοντας τυπικό δείγμα από εμπορικές βιτρίνες, τα προβλήματα που παρατηρούνται είναι βασικά: θάμβωση από φωτεινές πηγές (ακόμα και την ημέρα!), θάμβωση από έντονες αντιθέσεις (ακόμα και την ημέρα), από λάμψη υλικών (ακόμα και την ημέρα), αντιαισθητικά αποτελέσματα, ρύπανση πληροφορίας, κακή διάκριση προϊόντων και λογοτύπων λόγω της πρόσπτωσης του ηλιακού φωτός ή αντανακλάσεων.

(εικ.6,7*) Τα συμπεράσματα είναι πως ο σχεδιασμός του φωτός στην πλειοψηφία των βιτρινών πραγματοποιείται με σκεπτικό μόνο τις νυχτερινές ώρες. Ένα ωράριο που στο μεγαλύτερο μέρος της διάρκειας ενός χρόνου η εμπορική δραστηριότητα έχει τελειώσει, και ως εκ τούτου οι φωτεινές σκηνές
θα έπρεπε να έχουν πάψει να λειτουργούν για λόγους φωτορρύπανσης και ενεργειακής δαπάνης. 

(εικ.8*) Οι εμπορικές βιτρίνες φωτίζονται επίσης κατά τη διάρκεια όλης της ημέρας. Ωστόσο, λόγω της ηλιακής πρόσπτωσης και των αντανακλάσεων, στις περισσότερες περιπτώσεις δεν λειτουργούν ικανοποιητικά. Αποφυγή των αντανακλάσεων με τέντες, προβόλους και αντιανακλαστικά φίλτρα μπορούν να αντικαταστήσουν την αυξημένη ένταση φωτισμού. Κατάλληλοι λαμπτήρες και χρωματικά μοτίβα μπορούν να κάνουν μια βιτρίνα να ξεχωρίσει, χωρίς ενεργειακή σπατάλη. Μείωση του ωραρίου φωτισμού, αισθητήρες και κατάλληλη τοποθέτηση των φωτιστικών σωμάτων ώστε να μην εκπέμπουν φως προς τον ουράνιο θόλο επίσης περιορίζουν το πρόβλημα της φωτορρύπανσης.

*εικ.1,2,3,6,7,8 πηγή: “Οι εμπορικές βιτρίνες σαν φωτεινές σκηνές”, Έλενα Ανάγνου, Εκδόσεις UPC 2009

(εικ.9, πηγή: “Shopping”, εκδόσεις Erco, 2009) 
Πολλά λάθη στον σχεδιασμό του φωτισμού των εμπορικών βιτρινών πραγματοποιούνται λόγω της γενικής εντύπωσης πως «το φως πουλάει». Στην πραγματικότητα, είναι ένας φωτισμός χωρίς υπερβολές που επιβαρύνουν το περιβάλλον, ένας ποιοτικός φωτισμός που μπορεί να το επιτύχει.

ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΕΙΝΑΙ ΤΗΣ 

ΕΛΕΝΑ ΑΝΑΓΝΟΥ
Αρχιτέκτων Μηχανικός